پِژوهشگرِ فاضلِ ارجمند، آقایِ شِهابِ رویانیان ـ دامَت۟ إِفاضاتُه ـ، که از نوشهر مَرا به مُراسَلاتِ خود سَرفَراز می سازَند، دربارهٔ یادداشت از «نیغده» تا «نقده»، مُن۟دَرِج در همین سِلسِله یادداشتهایِ «یادگارستان»، و ناظِر به ذیلِ مَکتوبِ دوستِ فاضِلِ پِژوهَنده ام جَنابِ أَحمَدیِ مَرَند که نوشته بود: « نام "نقده" تنها از سال ۱۳۴۶ شمسی به جای سُلدوز برای نامیدن این شهر استفاده شده و "نقده" در فهرست اعلام تاریخی نیست»، در نامه ای بدین کمتَرین، تأمُّلی تَحقیقی را مَجالِ طَرح داده و کوشیده اند إِشارَتِ تاریخیِ یادشُده را دَقیق تر و پیراسته تر سازَند و بر جَوانِبِ این موضوع روشَنیِ بیشتری بیَندازَند. تَفصیلِ تَحقیق و تأمُّلِ آقایِ رویانیان را ـ با سپاسِ خاص از جَنابِ ایشان و دُرودِ خالِصانه بَر همۀ دوستان و عَزیزانی که به خُرد و کَلان و زیر و زَبَرِ آگاهیهایِ تاریخی و فرهَنگی و أَدَبی چُنین بَها می دِهَند و گُشاده دَستانه ما را در بهره یابی از نکته سَنجی هایِ خویش هَنباز می دارَند ـ در اینجا می آورَم:
" ... اما نام نقده در متون قبل از سال ۱۳۴۶ نیز به این شهر/ روستا گفته شده است:
«[ایل قاراپاپاق] در سال ۱۲۴۴ هجری قمری از ترکیه به ایران آمده و در محال شاهپور (سلماس فعلی) سکنی گزیدند. ولی چون آنجا آبادی و سکنهٔ محلی داشت و محل مناسبی برای زندگی این ایل نبود ... لذا ایل قاراپاپاق را به این منطقه کوچ دادند و در منطقهٔ سولدوز قریهٔ "نوچه ‌ده" یا "نوقادای" را به رئیس ایل به نام نقی خان بوزچلو دادند که بعداً این قریه به ‌تدریج نقده خوانده شد.» (آذربایجان و سولدوز، حاج اسمعیل نبی‌یار، مؤلف، چ ۱، آذربایجان، ۱۳۸۱، ص ۸۵-۸۶).
در برخی منابع، تاریخ این رویداد چند سال قبل ‌تر آمده است:
«اولین سندی که نام "سلدوز" به عنوان اسم این منطقه در آن آمده، فرمان عباس میرزا مبنی بر واگذاری و تخصیص محال سلدوز برای سکونت ایل قره‌پاپاق و نیز به عنوان سند تملک قریه "نقدای" یا "نوجه ‌ده" ــ نقده کنونی ــ به نقی خان سرتیپ، رئیس قره پاپاق است. این فرمان در جمادی الثانیه سنه ۱۲۴۰ صادر شده است. یعنی سه سال پس از ورود قره پاپاق به آن محال. (پاورقی: ایل قره پاپاق در جمادی الاول سال ۱۲۳۷ [برابر با دی ۱۲۰۳ش] وارد سلدوز شده است، یعنی درست سه سال و یکماه بعد از آن، سند مزبور صادر شده است).
... متن سند به شرح زیر است:
حکم والا ـ آنکه چون حسن خدمت و جان نثاری عالیجاه رشادت و جلادت همراه عمدة القبایل، نقی خان بزچلو و اولاد و اتباع او مکرر مشهود نظر حق شناس والا شده پاداش آن را بر ذمّة همت مشفقانه لازم می‌دانیم لهذا در این وقت که محال سلدوز را برای نشیمن عموم ایلات و عشایر قاراپاپاق معین فرمودیم، شایسته این بود که دهکده معتبر و محل زراعی منفت خیز [کذا] برای عالیجاه مشار الیه و اولاد او در محال مزبور متشخص فرمائیم که این مرحمت و عنایت نسلاً بعد نسل باقی و برقرار بماند لهذا قریه نوجه ده مشهور به "نقدای" را که ملک زر خرید مخصوص سرکار داشتیم و عالی جناب قرشی القاب فضایل مآب مجتهد مآب مجتهد الزمان میرزا احمد را از جانب سنی الجوانب اشرف المشافهة العلّیه وکیل فرمودیم که صیغه هبه معوضه به مبلغ یکصد دینار نقد و یک من گندم، جاری نماید و وثیقه معتبره به مهر خود و تمامی فضلای دار السلطنه تبریز، و چاکران مقرب معتمد سرکار تسلیم عالیجاه مشارالیه نماید و قباله ذیحق ملک مزبور به عنوان ملکیت مخصوصه، متعلق به او و اولاد او باشد علاوه بر این عاطفت کریمانه، نقد و جنس مالیت دیوان قریه مزبوره را به سیورغات او مقرر داشتیم که تا ملک مزبور را از دست ندهد (در دست بدارد) که نسلاً بعد نسل عمال و ضابطان و مباشرین دیوان ... امسال دولت قاهره قرار تعیین نقد و حبه به نامه حواله و اطلاق ننمایند. مقرر آنکه کتّاب حریت انتساب دفتر خانه مبارکه والا شرح حکم مطاع را ثبت کنند و از شائبه تغییر و تبدیل مصون دانند و در عهده شناسند، تحریراً فی شهر جمادی الثانیه ۱۲۴۰ [برابر با بهمن ۱۲۰۳ش]» (ایل قاراپاپاق، مهدی (مسعود) رضوی، مؤلف، چ ۱، ۱۳۷۰، ص ۲۸-۲۹).
در سال ۱۳۳۰ و در یک منبع مهم جغرافیایی، در توضیح سلدوز آمده است: «نام یکی از بخشهای تابع شهرستان رضائیه در جنوب خاوری رضائیه ... دارای یک دهستان بنام حومه میباشد. دهستان حومه از ٩٢ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و جمعیت آن در حدود ٢١٤٠٠ نفر و قراء مهم آن قصبۀ نقده (مرکز بخش و دهستان) ... میباشد.» (فرهنگ جغرافیایی ایران، حسینعلی رزم‌آرا، دایرهٔ جغرافیایی ستاد ارتش، چ [۱]، ۱۳۳۰، ۴/۲۷۴).
در همین کتاب، در توضیح نقده آمده است: «قصبه از دهستان حومه بخش سلدوز شهرستان رضائیه» (همان، ۴/۵۲۹).
توضیح دایرةالمعارف فارسی دربارهٔ سلدوز در سال ۱۳۴۵ چنین است: «ولایت سابق، آذربایجان غربی، ... دشتی حاصلخیز است. در سال ۷۰۳ هـ‌ ق غازان خان آنرا به تیولهایی منقسم کرد، و احتمالاً اطلاق نام سلدوز بر این ناحیه (بنام قبیله‌ی سلدوز یا سلدوس) از آن زمان است. عباس میرزا نایب‌السلطنه سلدوز را به ۸۰۰ خانوار قره پاپاخ بعنوان تیول داد (۱۲۴۳ یا ۱۲۴۴ هـ ‌ق). مرکز سلدوز آبادی نقده بود، که اینک مرکز شهرستان نقده است.» (دایرةالمعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، وابسته به امیرکبیر، چ ۳، ۱۳۸۱، ۱/۱۳۱۵).
دربارهٔ نقده نیز در این منبع چنین نوشته شده است: «شهرستان، استان چهارم (آذربایجان غربی). کمابیش مطابق ولایت سابق سلدوز ... بر طبق قتکـ [= قانون تقسیمات کشور ایران] ۱۳۱۶ هـ‌ش سلدوز بخش تابع شهرستان ارومیه بود. در مهرماه ۱۳۳۷ هـ‌ ش شهرستان نقده از بخشهای اشنویه، سلدوز (نقده)، و خانه تشکیل یافت ... نقده سابق بر این نیز مرکز بخش سلدوز بود.» (همان، ۲/۳۰۴۵).
نتیجه: از حدود سال ۷۰۳ق و در پی اقامت قبیلهٔ سُلدُوز در بخشی از جنوب آذربایجان غربی کنونی، این منطقه به نام سلدوز نامیده شد. در سال ۱۲۰۳ش روستایی به نام «نوجه‌ ده/نوچه ‌ده» مشهور به «نقدای/نوقادای» در آن وجود داشت که مرکز منطقهٔ سلدوز محسوب می‌شد. بخش سلدوز به مرکزیت نقده از سال ۱۳۳۷ و با ادغام چند بخش دیگر، به شهرستان نقده به مرکزیت نقده تغییر نام یافت.
اکنون سلدوز نام دهستانی در بخش مرکزی شهرستان نقده با نشانی آماری ۰۴۰۹۰۲۰۰۰۳ است (وبگاه مرکز آمار ایران: http://www.amar.org.ir، تقسیمات کشوری ۱۳۹۴)." (اِنتَهیٰ).