در مَج۟موعۀ آثارِ عُبَی۟دِ زاکانی، در رسالۀ موسوم به «مُنتَخَبِ حکایاتِ فارسی»، آمده است:
«طالِبِ عِلمی مُدَّتی پیشِ مولانا مَج۟دالدّین دَرس می خوان۟د و فَهم نمی کَرد. مولانا شَرم داشت که او را مَن۟ع کُنَد. روزی چون کتاب بگ۟شاد نوشته بود که "قالَ بهزین حکیم". او بتَص۟حیف می خوان۟د: "بِه۟ زیٖن چِکُنَم؟"! مولانا برَن۟جید و گُفت: بِه۟ زیٖن آن کُنی که کتاب دَرهم زَنی و برَوی، بیهوده دَردِ سَرِ ما و خود نَدِهی!» 1 . کلّیّاتِ مولانا نِظام الدّین عُبیدالله مَعروف به عُبَیدِ زاکانی، تَصحیح و تَحقیق و شَرح و تَرجَمۀ حِکایاتِ عَرَبی: پَرویزِ اَتابَکی، چ: 6، تهران: اِنتِشاراتِ زَوّار، 1393 هـ. ش.، ص 440. .
«بهزین حکیم» که در نُسخۀ ویراستۀ زنده یاد اُستاد پَرویزِ اَتابَکی و بَعضِ دیگر نُسخه ها و کتابها که مَن دیده ام آمده است، بی شُب۟هه نادُرُست، و صَوابِ آن «بَه۟زُ بنُ حَکیم» است.
چه، أَوَّلًا، "بَه۟ز بن حَکیم" ("أبوعبدالمَلِك بَهز بن حَكيم بن مُعاوية بن حَي۟دة القُشَي۟ریّ البَص۟ریّ" / فـ: پیش از 150 هـ. ق.)، مَردی است شناخته و بُلَندآوازه و در کتبِ قُدَما مَسطور؛ و نیک بیوسیده است در کتابی که طالِبِ عِلمی بَرِ شیخِ خود و بَر او قِرائَت می کُنَد، نامِ "بَه۟ز بن حَکیم" آمده باشَد. وی از راویانِ حَدیثِ شَریف بشُمار است و در أَسانیدِ رِوائی مَذکور 2 . از جُمله در حَدیثنامه هایِ شَشگانۀ أَهلِ تَسَنُّن و نیز بَعضِ کُتُبِ شیعه. . 3 . دربارۀ وی، از جُمله، نگر: سیَر أَعْلامِ النُّبَلاء، شَم۟س الدّین محمَّد بن أَحمَد بن عُثمان الذَّهَبیّ، أَشرَفَ عَلَیٰ تَحقیقِ الکتابِ و خَرَّجَ أَحادیثَهُ: شُعَیب الأَرنَؤوط ، ج 3، حَقَّقَ هٰذا الجُزءَ: حُسَین الأَسَد، ط: 9، بَیروت: مؤَسَّسَة الرِّسالَة ، 1413هـ. ق.، ص 253.


ثانیًا، اگر "بهزین"(؟)، نامِ حکیمی باشَد، و عُبَید هَم خواسته باشَد به عَرَبی بگوید: "بهزینِ حکیم گُفت"، لابُد می نویسَد: "قالَ بهزینُ الحَکیم"، نه "قالَ بهزین حکیم".
یادآوری:
تا آنجا که دیده ام و بَررَسیده، أَکثرِ قَریب به اِتِّفاقِ طابِعان و ناقِلانِ حکایَتِ عُبَید، هَمان ریختِ مَغلوط را واگویه و بازنویس کرده اند. آنگونه که در یاد دارَم تنها اُستاد دکتر عَلی أَصغَرِ حَلَبی را دیده ام که در یکی از آثارشان (احتمالًا زاکانی نامه یِ چاپ۟ کردۀ انتشاراتِ زَوّار)، به لُزومِ تَجدیدِ نَظَر در این ضَبط تَوَجُّهی داده اند. مَعَ الأَسَف هَم اکنون کتابِ اُستاد را در دَسترَس ندارَم؛ و از بَرنمودنِ جُزئیّاتِ آنچه ایشان فرموده اند، مَعذورَم.

۱. . کلّیّاتِ مولانا نِظام الدّین عُبیدالله مَعروف به عُبَیدِ زاکانی، تَصحیح و تَحقیق و شَرح و تَرجَمۀ حِکایاتِ عَرَبی: پَرویزِ اَتابَکی، چ: ۶، تهران: اِنتِشاراتِ زَوّار، ۱۳۹۳ هـ. ش.، ص ۴۴۰.
۲. . از جُمله در حَدیثنامه هایِ شَشگانۀ أَهلِ تَسَنُّن و نیز بَعضِ کُتُبِ شیعه.
۳. . دربارۀ وی، از جُمله، نگر: سیَر أَعْلامِ النُّبَلاء، شَم۟س الدّین محمَّد بن أَحمَد بن عُثمان الذَّهَبیّ، أَشرَفَ عَلَیٰ تَحقیقِ الکتابِ و خَرَّجَ أَحادیثَهُ: شُعَیب الأَرنَؤوط ، ج ۳، حَقَّقَ هٰذا الجُزءَ: حُسَین الأَسَد، ط: ۹، بَیروت: مؤَسَّسَة الرِّسالَة ، ۱۴۱۳هـ. ق.، ص ۲۵۳.

چهارشنبه ۱۵ دي ۱۳۹۵ ساعت ۶:۱۵