چُنان که گفتیم ، شیخِ سخن پردازِ شیراز، سعدی ، در غزلی فرموده است :

...غنچه دیدم که از نسیم صبا
همچو من دست در گریبان داشت
که نه تنها منم ربودۀ عشق
هر گلی بلبلی سحرخوان داشت

این ، ضبطِ نسخۀ ویراستۀ شادروان دکتر غلامحُسَینِ یوسُفی است ( نگر : غزلهای سعدی ، ویراستۀ یوسُفی ، چ :۱ ، ص ۷۷).

در نسخۀ ویراسـتۀ زنده یاد محمّد علیِ فروغی ( نگر: کلّیّاتِ سعدی ، چ أمیرکبیر ، ص۴۵۹ ، غ ۱۳۱ ) ، به جایِ «سحرخوان» ، «غزلخوان» آمده است .

شادروان دکتر یوسفی در ضبطِ «سحرخوان» ، با دستنوشـتِ کهنه و معتبری که کاتبی بَیضاوی به سالِ ۷۲۱ هـ . ق . کتابت کرده است همداستانی نموده( نگر : غزلهای سعدی ، ویراستۀ یوسُفی ، چ :۱ ، ص۴۱۸)؛ ولی زنده یاد فروغی در ضبطِ «غزلخوان» از همان نسخۀ معتبرِ کاتبِ بَیضاوی که او نیز بدان دسترس داشته ، عدول کرده است .

زنده یاد محمّدعلیِ فروغی نه تنها این نسخۀ کاتبِ بَیضاوی را در اختیار داشـته ، که به آن بسیار معتقد هم بوده است ؛ چُنان که دربارۀ آن نوشته : « در اعتبار و صحّت و قدمت کتابت بی مانند [است ] و شاید در دنیا بی نظیر باشد»؛ « این نسخه بسیار معتبر و صحیح است و به قدری موردِ توجّه و اعتمادِ ما بوده که در واقع آن را أصل و متن قرار داده ایم واگر هم در مواردی از آن عدول کرده ایم و متن را به حاشیه برده ایم ، غالبًا از آن به "قدیمترین نسخه" تعبیر شده است » ( کلّیاتِ سعدی ، چ أمیرکبیر ، ص۴۰۸ و ۴۰۹).

لاأقل در این موردِ بخُصوص، آن فقید، نه تنها در حدّ حفظِ ضبطِ نسخۀ مذکور در متن ، بدین نسخه توجّه و اعتماد نکرده ، که ضبطِ آن حتّی در حاشیه هم گزارش نشده است ( نگر: کلّیّاتِ سعدی ، چ أمیرکبیر ، ص۴۵۹ ، )؛ هرچند که ضبطِ مرجَّح همین ضبطِ «سحرخوان» است ؛ زیرا :

أوّلًا ، پُشتوانۀ نَقلیِ معتبری چونان نسخۀ مورَّخِ ۷۲۱ هـ . ق .دارد.

ثانیًا ،با نظامِ زبانی و بیانیِ سعدی سازگار است ، و دیدیم که شیخِ شیراز خود باز هم از بلبل به عنوانِ « مرغِ سحرخوان » یاد کرده است .

ثالثًا ، قاعدۀ « ضبطِ دشوارتر برتر است » در تصحیحِ متون ، «سحرخوان» را بر «غزلخوان» مُرَجَّح می دارد .

سرانجام یادکردنی است که شادروان حبیبِ یغمائی هم در غزلیّاتِ سعدی یِ ویراستۀ خویش ( به کوششِ مهدیِ مدائنی، چ :۲ ، تهران : پژوهشگاهِ علومِ إنسانی و مطالعاتِ فرهنگی ، ۱۳۹۰هـ . ش . ، ص ۱۲۲) غزلِ سعدی را بر أساسِ همین نسخۀ معتبرِ مورَّخِ ۷۲۱ هـ . ق . ضبط کرده ، و بالطَّبْع و بالتَّبَع ، «سحرخوان» را به جایِ «غزلخوان» نشانیده است.
سه شنبه ۱۵ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۲۲:۵۸