( کُلّیّاتِ سَعدی ، چ أَمیرکبیر ، ص 673 – با ضبطِ "خاست " – و ص 844 – با ضبطِ " خاشت " - ؛ و: کُلّیّاتِ سَعدی ، چ أنوری ، ص 724 ، ش93 )

سَعدی‌پِژوهِ محترم ، آقایِ بهاءالدّینِ اسکندریِ اَرسنجانی ، تعبیرِ " نمازِ چاشت " را در این چارانۀ شوخ ولاأُبالیِ نه چندان سَعدی وار، " نمازِ صبح " دانسته اند ( نگر: رُباعیّاتِ شیخِ شیراز سَعدی ، چ:2 ، 1384 هـ. ش. ، ص53 و 89 ) .

" نمازِ چاشت " ، همان " صَلاة الضُّحیٰ "یِ مذکور در کتبِ فُقَها ـ أَدَامَ اللهُ أَیّامَ إِفاداتِهِم العالِیَة ـ است ؛ و این ، نافله‌ای بوده -است که [ أَهلِ تَسَنُّن ] به هنگامِ چاشت می گُزارده اند ( نگر: أَسرار التّوحید ، تصحیحِ شفیعیِ کَدکَنی ، چ : 1 ،1/963 ). به تعبیرِ دقیق تر و روشن تر ، نمازی است از دو تا هشت رَکعَت که به اعتقادِ أَهلِ تَسَنُّن ، مُستَحَبّ است ، و وقتِ آن ، به باورِ ایشان ، از هنگامی است که خورشید اندکی ارتفاع گیرد تا به هنگامِ زوال ( " و وقتُها عِندَهم من حِين ترتفعُ الشّمس قليلًا إلى أن تَزول ، و أقلّها رَكعتان ، و أكثَرها ثَمان " / تَذكِرَةُ الفُقَهاء ، العلّامة الحلّیّ ، تحقيق و نَشر : مؤسَّسة آلِ البَيت ـ عَلَيْهِمُ السَّلام ـ لإحياءِ التُّراث ، ط : 1 ، قُم ، 1414 هـ . ق . ، 2 / 280) .

در نَفَحات الأُنسِ عبدالرّحمٰن ِجامی ، در أَحوالِ مؤمّل الجصّاص – که از پیرانِ شیراز بوده است – ، می خوانیم :

" چون نمازِ بامداد بگزاردی ، به درسِ قرآن مشغول بودی ، تا آفتاب برآمدی ، نمازِ چاشت بگزاردی و بیرون آمدی " ( تصحیحِ عابدی ، چ : 1 ، انتشاراتِ اطّلاعات ، 1370 هـ. ش . ، ص 248 ).

ترتیبِ أوقات در این عبارت ، و آنگاه تفریقِ صَریح میانِ " نمازِ بامداد " و " نمازِ چاشت " ، در بابِ ما نَحنُ فیه ، بسیار روشنگر و رافِعِ هر تردیدِ احتمالی است .

أَمیر خُسروِ دِهْلَوی ، در غزلی - به آغازۀ " دوش ما بودیم و جامِ باده و مهتاب خوش¹در مأخذِ چاپی : « خویش » !! / وان پسر مهمان و عشرت را همه أَسباب خوش " - ، گوید :


( دیوانِ کاملِ أَمیرخُسروِ دِهلَوی ، ، به کوششِ : م . درویش ، چ : 2 ، تهران : سازمانِ انتشاراتِ جاویدان ، 1361 هـ . ش . ، ص 352 ، غ 1051 ) .

شیخ فرید الدّین عَطّارِ نیشابوری ، در مثنویِ أَسرارنامه ، گوید :


( أَسرارنامه ، به تصحیحِ دکتر سَیِّد صادقِ گوهرین ، چ : 2 ، تهران : انتشاراتِ زوّار ، 1361 هـ . ش . ، ص 56 ، ب 925 ـ 927 ) .

باری ، با توجّه به وقتِ " نمازِ چاشت " ، آنجا که در آن چارانۀ آغازینِ متعلّق به کلّیّاتِ سَعدی می خوانیم : « ... بخُسبیم به صُبح / چندان که نمازِ چاشت از ما بروَد! » ، گوئی سَراینده ، به تعبیرِ عامیانۀ امروزین ، می گوید : تا لِنگِ ظُهر بخوابیم ـ به طوری که نه تنها نمازِ صُبح ، که نمازِ چاشتمان هم وقتش سپری شود ـ !!

ناگفته نباید نِهاد که " نمازِ چاشت " ، بِنا برفقهِ أَهلِ تَسَنُّن ، استحباب دارد ، لیک بِنا بر فِقهِ شیعۀ إِمامیَّه ـ أَعْلَی اللهُ کَلِمَتَهُمُ السَّامیَة ـ ، این " نمازِ چاشت " ( / " صَلاة الضُّحیٰ " ) ، بِدعت است و نارَوا ( نگر : رَسائِل الشَّريف المُرتَضَىٰ ، المجموعة الأولى ، تقديم : السَّيِّد أحمد الحُسَينیّ [ الاِشکَوَریّ ] ، إعداد : السَّيِّد مَهدیّ الرَّجائیّ ، قُم : دار القرآن الكريم ، 1405 ه‍ . ق . ، ص 221 ؛ و : الاِنْتِصار ، الشّريف المُرتَضَىٰ عَلَم الهُدىٰ ، تحقيق ونشر : مؤسَّسة النَّشرِ الإِسلامیّ ، 1415 ه‍ . ق . ، ص 159 ؛ و : الخِلاف ، شيخ الطّائفة أبوجعفر محمّد بن الحَسَن الطّوسیّ ، تحقيق : جَماعَة مِن المُحَقّقين ، قُم : مؤسَّسة النّشرِ الإسلامیّ ، 1407 ه‍ . ق . ، 1/ 543 و 544 ؛ و : المعتبر فی شرح المختصر ، المحقِّق الحلّیّ ، حقَّقه وصحَّحه عدَّة من الأفاضل ـ تحت إشرافِ : الشّیخ ناصر مكارم الشّيرازیّ ـ ، قُم : مؤسَّسة سَيِّدِ الشُّهَداء ـ ع ـ ، 2/ 22 ؛ و : تَذكِرَةُ الفُقَهاء ، العلّامة الحلّیّ ، تحقيق و نشر : مؤسَّسة آلِ البَيت ـ عَلَيْهِمُ السَّلام ـ لإحياءِ التُّراث ، ط : 1 ، قُم ، 1414 هـ . ق . ، 2 / 278 ـ 280 ) .