حاج شی۟خ عَبدالکَریمِ حائریِ یَزدی ـ رِضوانُ اللهِ عَلَی۟ه ـ را، عَلَی‌المَشهور، و با تَسامُحی که نارَوا می‌نمایَد، «مُؤَسِّسِ حوزۀ عِلمیَّۀ قُم» می‌گویَند؛ و چُنین نیست.
«حوزۀ عِل۟میَّۀ قُم»، عُمری بَس درازتر از اینها دارَد و پیشینۀ درَخشانش را بایَد در "روزگارِ حُضورِ" پیشوایانِ پاک جُست ـ که دُرودهایِ ایزَدی بر ایشان باد!
در همان "روزگارِ حُضور" (پیش از "غَیبَت") شُماری از دانایان و دانِشوَرانِ شیعی و رِوایَتگَرانِ حَدیثِ إِمامیّه در قُم جای گرفته و باشِش یافته بودند و قُم، از رَهگُذَرِ باشِشِ ایشان، یکی از پایگاههایِ نَشرِ حَدیث و دانِشِ پیشوایانِ پاک ـ عَلَی۟هِمُ السَّلام ـ به شُمار می‌آمَد و بسیاری از جویَندگانِ فِق۟ه و اِعتِقاد و حَدیث از برایِ دریافتنِ دانِشِ این دانِشیان به قُم می‌آمَدَند و ... . از آن روزگاران باز، قُم هَماره یکی از کانون‌هایِ گَرمِ تَشَیُّع و پایگاههایِ شیعَیان بوده است و آموختنِ دانِشهایِ دینیِ شیعی در آن رَوایی داشته؛ و بدین۟‌سان، بُنیادگُذاریِ «حوزۀ عِلمیَّۀ قُم» را بایَد از نازِشهایِ شیعیانِ دیرینه‌روزِ "روزگارِ حُضورِ" پیشوایانِ پاک ـ عَلَی۟هِمُ السَّلام ـ دانِست؛ سَده‌ها، بَل بیش از هزارسال پیش از آن‌که روان۟شاد حاج شیخ عَبدالکَریمِ حائریِ یَزدی، پای بدین سپنجی‌سَرای۟ نِهَد.
... آری، اگر حاج شیخ عَبدالکَریمِ حائِریِ یَزدی را «مُجَدِّدِ حوزۀ عِلمیَّۀ قُم» بگوییم، شایَد روا باشَد و سُخَنی بَر گَزافه نرانده باشیم؛ چرا که کوچیدنِ او و شُماری از شاگِردان و پیرامونیانش به قُم، در آن روزگار که آتشِ دانش‌اندوزیِ دینی در این حوزۀ عِلمی اَندکَک کَم۟‌فُروغ گَشته و شُمارِ مُدَرِّسانِ بَرجَسته و دین‌آموزانِ گَردَنفَرازِ آیَنده‌ساز کاهِش یافته بود، حوزۀ قُم را شکوفا ساخت؛ بر گَرمیِ حوزه‌هایِ دَرس و بَحث افزود و خونی تازه به رَگِ این حوزۀ کُهَنسال دَوانید و در پَروَریدَنِ بسیاری از دین۟یارانِ راستین و پِژوهَندگانِ طَریقِ سَیِّدال۟مُرسَلین ـ صَلَّی اللهُ عَلَی۟هِ و آلِهِ أَج۟مَعیٖن ـ مُؤَثِّر اُفتاد.
خاکِ هَمۀ دین۟یارانِ راستین، از بارِشِ بَخ۟شایشهایِ ایزَدی سیراب باد!